Starkowski Józef (1856–1932), lekarz weterynarii, tytularny generał brygady Wojska Polskiego.
Ur. 19 I w Poznaniu, był synem Walentego (zm. 1878), właściciela zakładu dorożek i omnibusów w Poznaniu, oraz Józefy z Borczyńskich.
W r. 1875 ukończył S. Gimnazjum św. Marii Magdaleny w Poznaniu i rozpoczął studia na Wydz. Inżynieryjnym Akad. Budowlanej (Bauakademie) w Berlinie; przerwał je po śmierci ojca i wrócił do Poznania, by kierować rodzinnym przedsiębiorstwem. Kontynuując działalność z czasów gimnazjalnych aktywnie uczestniczył w konspiracyjnych organizacjach polskiej młodzieży rzemieślniczej, m.in. ucząc historii ojczystej. W r. 1889, dzięki stypendium im. Karola Marcinkowskiego i Fundacji Miłosławskich oraz sprzedaży przedsiębiorstwa, rozpoczął w Berlinie studia weterynaryjne w Wyższej Szkole Weterynarii (Tierärztliche Hochschule). W czasie studiów był otoczony opieką przez doceniającego jego zdolności R. von Ostertaga, twórcy nowoczesnych metod badania zwierząt rzeźnych. Ukończył studia 28 VI 1893, uzyskując dyplom lekarza weterynarii. Mimo poparcia Ostertaga, jako Polak nie uzyskał zgody władz na objęcie dyrekcji zakładów mięsnych w Gnieźnie i pracował od 18 VII t.r. w nadzorze produktów mięsnych rzeźni w Berlinie, a od 1 X rzeźni w Bydgoszczy (do 28 II 1895). Wrócił następnie do Poznania i rozpoczął wolną praktykę lekarza weterynarii. W r. 1897 zorganizował tu Szkołę Podkuwania Koni (finansowaną przez pruską regencję), którą kierował do r. 1917. Jako ekspert podkownictwa był w l. 1898–1914 regularnie wzywany do poboru koni w armii niemieckiej. Wykładał w Kółkach Rolniczych i Centralnym Tow. Rolniczym, regularnie publikował w poznańskim „Poradniku Gospodarskim”, m.in. w dziale pytań i odpowiedzi zajmował się chorobami zwierząt, szczególnie gruźlicą bydła. Z inspiracji Patronatu Kółek Rolniczych w W. Ks. Pozn. przetłumaczył z języka niemieckiego i przygotował do druku książkę L. Steuerta pt. „Rady sąsiada w chorobach inwentarza czyli w jaki sposób pielęgnować i leczyć” (Berlin 1902, wyd. 2, Berlin–Lw. 1920).
W styczniu 1919 wziął S. udział w powstaniu wielkopolskim, służąc jako kapitan w sztabie Naczelnego Dowództwa. Do WP wstąpił ochotniczo 24 VI t.r. «ofiarowując jednocześnie wielkie sumy na powstające wojsko» („Kur. Pozn.” 1932 nr 102). Dn. 4 VII w stopniu majora, został dowódcą i wykładowcą Wojskowej Szkoły Podkuwaczy Koni i Sanitariuszy Weterynaryjnych w Poznaniu (przy Dep. Remontu Koni), którą zorganizował od podstaw; do r. 1926 był jej komendantem. Dn. 14 VII 1920 objął komendę Okręgowego Szpitala Koni przy VII Okręgu Korpusu w Poznaniu i pełnił tę funkcję do 31 X 1923; potem został komendantem kadry tego szpitala (do r. 1926). W l. 1920–6 prowadził zajęcia w Szkole Policji Konnej w Poznaniu, zajmując się higieną koni, ich pielęgnacją oraz opieką weterynaryjną. W r. 1920 awansował na podpułkownika. W opinii przełożonych był oficerem sumiennym, pracowitym i zamiłowanym w swym zawodzie (płk Studziński, szef Dep. Remontu Koni), «wybitnie zdolnym i wszechstronnie doświadczonym lekarzem weterynarii» (płk dr Władysław Kopliński, szef Służby Weterynaryjnej Okręgu Korpusu nr VII). W r. 1921 był S. członkiem założycielem Wielkopolskiego Tow. Lekarzy Weterynaryjnych, w którym objął funkcję prezesa, a następnie był członkiem honorowym. Dn. 12 V t.r. w Akad. Weterynaryjnej we Lwowie uzyskał doktorat na podstawie dysertacji o nowym sposobie leczenia kopyt zmienionych ochwatem. Dn. 3 V 1922 awansował na pułkownika, a 1 XI 1923 na tytularnego generała brygady. Dn. 7 XI t.r. został przeniesiony w stan spoczynku, ale nadal pracował w wojsku jako oficer kontraktowy.
S. był pierwszym znanym polskim lekarzem weterynaryjnym opiekującym się zwierzętami nieudomowionymi i egzotycznymi. Będąc od r. 1919 członkiem rady nadzorczej Ogrodu Zoologicznego w Poznaniu, objął zwierzęta bezinteresowną opieką weterynaryjną. Dzięki zorganizowaniu stałego nadzoru sanitarnego, wyeliminowaniu karmienia zwierząt padliną, wprowadzeniu diet i specjalnej karmy, znacznie ograniczył gruźlicę, choroby skóry i pasożyty przewodu pokarmowego, a także doprowadził do spadku śmiertelności wśród zwierząt. W r. 1924 opublikował szkic pt. Słoń indyjski (w: K. Szczerkowski, „Przewodnik po Ogrodzie Zoologicznym w Poznaniu”, P.) oraz cykl artykułów pt. Ogród Zoologiczny w Poznaniu („Praca” nr 23–28). Po zakończeniu działalności w szkole i szpitalu wojskowym oraz w szkole policyjnej, pracował od r. 1926 do śmierci jako weterynarz rzeźni miejskiej w Poznaniu. W r.n. założył w tym mieście Spółdzielnię Gospodarczą Lekarzy Weterynarii «Wethurt» i został członkiem jej rady nadzorczej. S. zmarł 1 III 1932 w Poznaniu, został pochowany 4 III na cmentarzu garnizonowym na stokach Cytadeli Poznańskiej.
W małżeństwie zawartym 4 III 1894 w Warszawie z Marią z Pohlów (zm. w listopadzie 1922) miał S. syna, Kazimierza (zob.) i córkę, Wandę (ur. 11 VI 1897), która po uzyskaniu w r. 1927 dyplomu lekarskiego na Uniw. Pozn. została asystentką w Klinice Chorób Wewnętrznych; podczas okupacji niemieckiej przygotowywała w laboratorium uniwersyteckim środki chemiczne i wybuchowe dla polskiego podziemia; aresztowana w Mosinie pod Poznaniem 2 III 1943, przetrzymywana w Forcie VII w Poznaniu, została przewieziona 1 X t.r. do obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu, gdzie zmarła 9 II 1944.
Kosk H. P., Generalicja polska, Pruszków 2001 II; Kryska-Karski–Żurakowski, Generałowie; Millak, Słown. lekarzy wet.; Staśkiewicz G., Mały słownik historii medycyny weterynaryjnej, Puławy 1981; Stawecki, Słown. gen.; – Białobłocki A., Absolwenci Gimnazjum i Liceum św. Marii Magdaleny w Poznaniu 1805–1950, P. 1995 s. 122; – Klanowski T., Germanizacja gimnazjów w Wielkim Księstwie Poznańskim i opór młodzieży polskiej w latach 1870–1914, P. 1962 s. 170; Ogród Zoologiczny w Poznaniu. Dzieje i perspektywy rozwoju, Red. J. Urbański, A. Taborski, W.–P. 1975 s. 11, 68, 71, 82 (fot.), s. 210; Przychodzki A., Generał dr wet. Józef Starkowski – w 120 rocznicę urodzin, „Med. Wet.” R. 32: 1976 nr 5 s. 306–7 (fot.); Runge S., 60-lecie Ogrodu Zoologicznego w Poznaniu. 1871–1931, „Kron. M. Poznania” R. 10: 1932 nr 4 s. 312; Sroka S. T., Nauki weterynaryjne we Lwowie do roku 1945, Rzeszów 1999; Taborski A., Dr Józef Starkowski, „Życie Wet.” 2000 nr 9 s. 500–1; – Dziennik Personalny MSWojsk., W. 1920 nr 26; Rocznik oficerski, W. 1923, 1924, 1928; Spis lekarzy weterynaryjnych w Rzeczypospolitej Polskiej, Oprac. E. Kaliński, W. 1923; – Taborski A., Dr Józef Starkowski (1856–1932). Wspomnienie, „Gaz. Wyborcza” dod. „Gaz. Wpol.” 2000 nr 184; – Nekrologi i wspomnienia pośmiertne z r. 1932: „Dzien. Pozn.” nr 51, 52, 55, „Kur. Pozn.” nr 100, 102 (fot.), nr 108; – AP w P.: Akta m. Poznania, sygn. 15077 (kartoteka mieszkańców 1870–1930); CAW: sygn. AP 16317, 19237.
Jerzy Adam Radomski